Cần xử lý tài sản kê khai không trung thực để phòng, chống tham nhũng

Ngày 13/6, Quốc hội thảo luận về dự án Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi). Những nội dung được các đại biểu tập trung thảo luận nhiều là mở rộng phạm vi điều chỉnh trong khu vực ngoài nhà nước, đơn vị kiểm soát tài sản thu nhập, đối tượng kê khai tài sản thu nhập và xử lý tài sản kê khai không trung thực, không giải trình hợp lý.

Đại biểu Đỗ Văn Bình phát biểu

Cân nhắc phương án thẩm quyền kiểm soát tài sản thu nhập

Về hai phương án về thẩm quyền kiểm soát tài sản thu nhập được đưa ra trong dự thảo Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi), đại biểu Đỗ Văn Bình (TP Hải Phòng) cho rằng, việc quy định phân tán cơ quan có thẩm quyền kiểm soát tài sản, thu nhập của người có nghĩa vụ kê khai như hiện nay là các cơ quan quản lý cán bộ, công chức đạt kết quả hạn chế cả trong công tác quản lý, theo dõi và thực hiện xác minh việc kê khai.

Theo báo cáo của Thanh tra Chính phủ thì thời gian qua không có trường hợp nào người đứng đầu cơ quan, đơn vị thực hiện xác minh tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức thuộc quyền quản lý. Phương án 1 cơ bản khắc phục được hạn chế này, còn phương án 2 chỉ khắc phục được một phần vì vẫn còn thực hiện nội dung này theo từng nhánh cơ quan, tổ chức của hệ thống chính trị. Mặt khác, theo dự thảo luật kết luận xác minh tài sản rất quan trọng, kết luận này là cơ sở việc xử lý tài sản, thu nhập kê khai không trung thực hoặc tài sản thu nhập tăng thêm mà người kê khai không giải trình được một cách hợp lý. Kết luận này còn là cơ sở của việc xử lý cán bộ, công chức không trung thực trong việc kê khai tài sản do tính chất quan trọng của bản kết luận xác minh và thực tế cho thấy việc xác minh tài sản trong nhiều trường hợp là việc khó. Yêu cầu cán bộ thực hiện nhiệm vụ này không chỉ có tinh thần trách nhiệm mà còn phải có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ mới đạt kết quả tốt.

Việc giao cho hệ thống thanh tra là cơ quan có thẩm quyền kiểm soát tài sản thu nhập theo phương án 1 sẽ giúp nâng cao hiệu quả trong việc quản lý, xác minh tài sản thu nhập, xây dựng cơ sở dữ liệu chung phục vụ tốt hơn cho công tác theo dõi biến đội tài sản.

Do vậy, đại biểu nhất trí với phương án 1, nhưng đề nghị cần phải làm rõ về cơ quan, tổ chức, đơn vị được nêu tại khoản 7 Điều 32. “Tại sao không quy định nội dung này ở phương án 1, đồng thời theo phương án 1 sẽ có cơ quan, đơn vị không có cơ quan thanh tra. Việc thực hiện là do bộ phận làm công tác tổ chức cán bộ và như vậy đối với các cơ quan này về cơ bản vẫn thực hiện như quy định hiện nay có đảm bảo chất lượng, hiệu quả nhất là khi thực hiện việc xác minh tài sản” – đại biểu chia sẻ.

Đại biểu Phạm Huyền Ngọc (Ninh Thuận) lại cho rằng, việc kiểm soát tài sản do đơn vị, bộ phận phụ trách công tác tổ chức, nhân sự của cơ quan, tổ chức, nơi người kê khai công tác quản lý, và người có nghĩa vụ kê khai tài sản thu nhập thuộc diện cấp ủy quản lý thì ban tổ chức cấp ủy cùng cấp quản lý thì tạo thuận lợi cho công tác kiểm soát tài sản thu nhập, nhưng lại là hạn chế của luật hiện hành, dẫn đến việc xác minh tài sản thu nhập của người có nghĩa vụ kê khai tài sản thu nhập, kê khai ít được thực hiện trong 10 năm qua. Vì vậy, đại biểu nhất trí với phương án 2 và cho rằng, đơn vị quản lý tập trung bảng kê khai là cơ quan, đơn vị, kiểm soát tài sản thu nhập của người có nghĩa vụ kê khai thuộc thẩm quyền. Cơ quan, đơn vị này có địa vị pháp lý độc lập tương đối với cơ quan, đơn vị trực tiếp quản lý sử dụng người có nghĩa vụ kê khai. Quy định này giúp cho việc theo dõi, giám sát và kiểm soát tài sản thu nhập của người có nghĩa vụ kê khai hiệu quả hơn. Tuy nhiên, đại biểu cũng cho rằng, việc này cũng gây quá tải cho các cơ quan, cần cân nhắc cho phù hợp với mô hình của cơ quan.

Đối tượng cần kê khai tài sản: Thu hẹp hay mở rộng?

Đại biểu Tôn Ngọc Hạnh (Bình Phước) cho rằng điều 37 dự thảo luật quy định mở rộng đối tượng kê khai tài sản thu nhập nhằm tiến tới tất cả cán bộ, công chức đều phải kê khai tài sản giúp cho công tác quản lý kê khai tài sản được thực hiện có hệ thống chặt chẽ, minh bạch. Đồng thời, dự thảo luật đã tính toán đến phương án tích hợp các cơ sở dữ liệu để kiểm soát tài sản ngay từ đầu và quy định nhiều đợt kê khai tài sản khác nhau để phục vụ cho công tác cán bộ. Quy định kiểm soát kê khai thường xuyên hàng năm và có chọn mẫu ngẫu nhiên đối tượng để kiểm soát kê khai. “Tuy nhiên, tôi còn băn khoăn về khả năng thực hiện của các cơ quan được giao kiểm soát tài sản và việc chọn ngẫu nhiên đối tượng kiểm soát”.

Đại biểu Tôn Ngọc Hạnh phát biểu

Đại biểu đề nghị thay việc chọn ngẫu nhiên bằng việc áp dụng phương án kiểm soát và phân loại các nhóm đối tượng kê khai ở các cấp độ kê khai cán bộ có chức vụ các cấp, cán bộ, công chức bình thường, viên chức có chức vụ, thay vì quy định cụ thể vị trí việc làm nhạy cảm phải kê khai tài sản trong luật, ta phải vận dụng thêm hình thức lập danh mục các vị trí việc làm cần lưu ý trong xác minh tài sản thu nhập là một công đoạn, một bước để quản lý đối tượng kê khai theo phương án này.

Đối với lo ngại về việc quá tải khi mở rộng đối tượng kê khai, đại biểu cho rằng vấn đề ở phương pháp triển khai, thủ trưởng các cơ quan đơn vị có thẩm quyền thanh tra, kiểm toán hoàn toàn có thể căn cứ vào vị trí việc làm nhạy cảm, người có chức vụ, quyền hạn có khả năng chi phối để kiểm tra xác suất tài sản thu nhập và biến động tài sản của đối tượng, qua đó phát hiện sớm, phòng ngừa và đấu tranh với tham nhũng hiệu quả. Việc này có thể thực hiện một cách hiệu quả bằng quy định về quyền hạn, trách nhiệm của cơ quan kiểm soát tài sản thu nhập ở Điều 42 và nghĩa vụ cung cấp thông tin dữ liệu của ngân hàng, các cơ quan quản lý đất đai Điều 43. “Tôi cho rằng đây là giải pháp quan trọng để phòng, chống tham nhũng hiệu quả” đại biểu nhấn mạnh.

Đại biểu Phạm Huyền Ngọc (Ninh Thuận) lại cho rằng, việc quy định đối tượng phải kê khai tài sản thu nhập rộng, dẫn đến việc thực hiện còn mang tính hình thức. Cơ quan có thẩm quyền không thực hiện được các biện pháp kiểm tra tính trung thực của các bản kê khai tài sản, làm giảm hiệu quả của biện pháp ngăn ngừa này. Đại biểu cho rằng, để đảm bảo hiệu quả của biện pháp này, không nên mở rộng đối tượng có nghĩa vụ kê khai tài sản thu nhập mà nên nghiên cứu thu hẹp diện đối tượng kê khai tài sản thu nhập. Việc kiểm soát tài sản thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn cần tập trung vào các đối tượng giữ vị trí quan trọng ở Trung ương và địa phương và thuộc các lĩnh vực có nguy cơ xảy ra tham nhũng cao.

Thận trọng khi mở rộng phạm vi điều chỉnh với khu vực ngoài nhà nước

Tại phiên thảo luận, nhiều đại biểu đồng tình với phương án mở rộng phạm vi điều chỉnh của Luật với khu vực ngoài nhà nước, tuy nhiên, ban soạn thảo cần phải thận trọng, rà soát lại để bảo đảm luật được chặt chẽ hơn.

Đại biểu Nguyễn Thanh Hiền (Nghệ An) cho rằng, tình hình tham nhũng trong khu vực nhà nước đã xuất hiện và phát triển phức tạp, khó kiểm soát. Sự móc nối, liên kết giữa khu vực công và tư để thực hiện hành vi tham nhũng ngày một phổ biến và hết sức tinh vi như: hối lộ, lại quả, chia chác lợi ích để giành được chương trình, dự án, đất đai, khoáng sản, trốn thuế, cung cấp dịch vụ công.

Tuy nhiên, khi thực hiện mở rộng phạm vi điều chỉnh, đại biểu này cho rằng, cần phải có đánh giá kỹ về tác động của những quy định này và làm rõ hơn những nội dung về kiểm soát tài sản thu nhập đối với khu vực ngoài nhà nước để có những quy định phù hợp. Đồng thời, cần có những quy định chặt chẽ hơn để tránh tình trạng lạm quyền, nhũng nhiễu của cán bộ, công chức khi tham gia triển khai phòng, chống tham nhũng trong khu vực này làm ảnh hưởng đến quyền sản xuất, kinh doanh cũng như hiệu quả của các doanh nghiệp, tổ chức.

Đại biểu Nguyễn Hữu Chính (TP Hà Nội) phân tích, thực tiễn trong thời gian qua, Luật Phòng, chống tham nhũng không quy định phạm vi điều chỉnh ra ngoài khu vực nhà nước mà chỉ điều chỉnh khu vực trong nhà nước, từ đó đã tạo ra nhiều kẽ hở trong công tác quản lý quy định của pháp luật về kiểm tra, kiểm soát tài sản. Như tình trạng chuyển dịch tài sản từ khu vực này sang khu vực khác không phải kê khai tài sản, từ đó dẫn đến công tác kiểm soát tài sản, thu nhập bị hạn chế, làm giảm hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng.

Nhất trí hướng mở rộng phạm vi điều chỉnh của dự thảo luật ra khu vực ngoài nhà nước, đại biểu Bế Minh Đức (Cao Bằng) cho rằng, việc mở rộng này cũng xuất phát từ đòi hỏi của chính các tổ chức doanh nghiệp trong khu vực ngoài nhà nước nhằm xây dựng môi trường kinh doanh, cạnh tranh lành mạnh, công ty đại chúng tổ chức tín dụng là các doanh nghiệp có huy động vốn đóng góp của nhiều cổ đông hoặc huy động tiền gửi của người dân.

Đại biểu Bế Minh Đức

“Khi mở rộng sang khu vực ngoài nhà nước thì chúng ta cũng cần đánh giá tác động tính khả thi, đồng thời có các quy định chặt chẽ và phù hợp để phòng ngừa, chống tham nhũng, vừa không gây khó khăn đối với các hoạt động của các chủ thể, bởi một bên là quyền lực của cơ quan nhà nước, một bên là các doanh nghiệp tự tổ chức, tự hạch toán”, đại biểu Bế Minh Đức bày tỏ quan điểm.

Phân tích về nguy cơ khi mở rộng phạm vi điều chỉnh sang khu vực tư, đại biểu Mai Thị Phương Hoa (Nam Định) cho rằng, việc mở rộng phòng, chống tham nhũng cho khu vực tư cần phải thận trọng, không được làm phân tán nguồn lực, gây ảnh hưởng đến công tác phòng, chống tham nhũng trong khu vực công đã và đang được thực hiện bước đầu có hiệu quả trong thời gian qua. Bên cạnh đó, cần tránh nguy cơ chuyển định hướng của các cơ quan chuyên trách phòng, chống tham nhũng từ khu vực công sang khu vực tư.

Tranh luận phương án xử lý tài sản không kê khai, giải trình không hợp lý

Để chứng minh tài sản do tham nhũng hay không phải thực hiện kê biên tài sản; có nguy cơ hợp thức hóa tài sản tham nhũng sau khi nộp thuế thu nhập 45% hay không; có xâm phạm quyền sở hữu tài sản của công dân hay không; ... là những vấn đề được nhiều đại biểu băn khoăn về hai phương án xử lý đối với tài sản, thu nhập kê khai không trung thực; tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được một cách hợp lý trong dự thảo Luật. Khái niệm “không giải trình hợp lý” ở đây cũng được nhiều đại biểu cho rằng cần phải làm rõ hơn, để tránh việc chủ quan của người thực hiện kiểm kê tài sản.

Đại biểu Nguyễn Văn Hiển (Lâm Đồng) phân tích, cần làm rõ thế nào là không giải trình một cách hợp lý, do việc đánh giá hợp lý hay không hợp lý phụ thuộc nhiều vào ý chí chủ quan của người đánh giá. “Pháp luật cần quy định mang tính nguyên tắc trong trường hợp này. Mặt khác, đề nghị làm rõ trường hợp sau khi nhà nước thu thuế đối với tài sản thu nhập kê khai không trung thực hoặc tài sản thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được một cách hợp lý, người này sau này lại bị truy cứu trách nhiệm về hành vi tham nhũng và bị tịch thu khối tài sản tham nhũng trên thì số thuế mà họ nộp trước đó được xử lý như thế nào? Họ có được khấu trừ hay hoàn trả không? Chỗ này cần quy định rõ.”, đại biểu này bày tỏ quan điểm.

Đại biểu Tôn Ngọc Hạnh (Bình Phước) cho rằng, cần làm rõ khái niệm tài sản không rõ nguồn gốc và nhà nước không chứng minh được trường hợp này là tài sản như thế nào. Cần có tiêu chí phạm vi căn cứ định lượng, tránh cách hiểu nhiều nghĩa và vận dụng khác nhau và thước đo đánh giá tính hợp lý khi giải trình về nguồn gốc là gì, ranh giới giữa tính hợp lý và không hợp lý rất khó phân định.

Đại biểu này bày tỏ quan điểm “Trong khi cộng đồng xã hội hiểu chưa đầy đủ, quy kết khẳng định rằng loại tài sản này là tài sản tham nhũng, tài sản bất minh chứ không phải loại tài sản tăng thêm chưa giải trình được hợp lý. Vì vậy, một số cử tri cho rằng phải tịch thu triệt để 100%, tại sao chỉ có 45%, như vậy vô tình hợp thức hóa 55% còn lại. Để tránh cách hiểu này tôi đề nghị Ban soạn thảo cần làm rõ căn cứ pháp lý để xử lý bằng thu thuế thu nhập hoặc xử phạt hành chính”.

Phân tích ở khía cạnh khác, đại biểu Hoàng Văn Hùng (Thái Nguyên) nói “Việc quyết định như dự thảo luật theo tôi là quá đơn giản, thiếu chặt chẽ và không khả thi trong thực tiễn, vì liên quan đến tài sản thu nhập, về nguyên tắc muốn xử lý thì các cơ quan tố tụng phải có nghĩa vụ chứng minh chứ không phải trách nhiệm giải trình của người có tài sản. Theo quy định về quyền sở hữu tài sản, là quyền hiến định được pháp luật bảo vệ nên không thể mặc nhiên coi tài sản không giải trình được hợp lý về nguồn gốc là tài sản tham nhũng để tịch thu bằng biện pháp hình sự. Mặt khác, nhà nước cũng không thể đương nhiên coi tài sản không giải trình một cách hợp lý về nguồn gốc để xác lập quyền sở hữu của nhà nước, như vậy là xâm phạm quyền sở hữu tài sản của công dân đã được hiến định”, đại biểu này nói.

Đại biểu Hoàng Văn Hùng đề xuất, việc xử lý tài sản thu nhập kê khai không trung thực, tài sản thu nhập tăng thêm không giải trình được một cách hợp lý theo hướng là thông qua quy trình, thủ tục tư pháp cần có quy trình quy định cụ thể, chặt chẽ về trình tự, thủ tục tố tụng riêng và phải được xem xét công khai, tranh tụng tại tòa với sự giám sát chặt chẽ của Viện Kiểm sát. Tòa án sẽ có trách nhiệm xem xét quyết định và thực hiện phán quyết bằng quyết định nhân danh nhà nước chứ không thể bằng hình thức thu thuế hay xử phạt hành chính như dự thảo luật đã quy định.

Chính phủ sẽ hoàn thiện dự thảo Luật trên tinh thần nghiêm túc, cầu thị

Trên cơ sở ý kiến phát biểu của các đại biểu Quốc hội, cuối phiên thảo luận, Tổng Thanh tra Chính phủ Lê Minh Khái đã đọc giải trình Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi) và cho biết, sẽ tiếp thu ý kiến, giải trình đầy đủ ý kiến của các đại biểu Quốc hội và hoàn thiện dự thảo Luật trên tinh thần nghiêm túc, cầu thị, đáp ứng yêu cầu phòng chống tham nhũng.

Về mở rộng phạm vi điều chỉnh, ông Lê Minh Khái cho biết, dự thảo Luật chỉ quy định việc áp dụng bắt buộc một số biện pháp phòng ngừa như công khai minh bạch, kiểm soát xung đột lợi ích, trách nhiệm người đứng đầu, kê khai và kiểm soát tài sản, quy tắc ứng xử… Phạm vi điều chỉnh của Luật với khu vực ngoài nhà nước chỉ đối với các công ty tài chính, tổ chức tín dụng và các tổ chức xã hội có huy động nguồn lực thường xuyên nhân dân đóng góp để hoạt động từ thiện chứ không quy định hết giải pháp phòng ngừa và cũng như mở rộng phạm vi với toàn bộ đơn vị ngoài khu vực nhà nước.

Trước nhiều ý kiến đồng ý với phương án mở rộng phạm vi điều chỉnh, nhưng còn băn khoăn về phạm vi, nội dung biện pháp phòng ngừa tham nhũng; việc kê khai xác minh tài sản thu nhập và phương thức kiểm tra, thanh tra với tổ chức, doanh nghiệp khu vực ngoài nhà nước, ông Lê Minh Khái cho biết, Chính phủ sẽ tiếp thu và nghiên cứu để hoàn thiện dự án Luật.

Về cơ quan kiểm soát tài sản thu nhập, ông Lê Minh Khái cho biết, Chính phủ đề xuất hai phương án và lựa chọn phương án một, tức là giao cho thanh tra nhà nước thực hiện chức năng cơ quan kiểm soát thu nhập chuyên trách. Tuy nhiên, trước nhiều ý kiến đại biểu chọn phương án hai, có ý kiến đề xuất đánh giá kỹ hơn về ưu, nhược điểm của từng phương án, có ý kiến đề xuất thành lập mới cơ quan chuyên trách trên cơ sở sắp xếp lại nhân sự từ các cơ quan chuyên trách phòng chống tham nhũng, ông Lê Minh Khái cho biết, Chính phủ sẽ tiếp tục nghiên cứu tiếp thu, giải trình làm rõ nhằm xây dựng hệ thống cơ quan kiểm soát hoạt động hiệu lực, hiệu quả, nhưng không làm phát sinh tổ chức, biên chế theo Nghị quyết Trung ương 6 lần thứ XII của Đảng.

Về xử lý tài sản thu nhập và kê khai không trung thực, qua thảo luận, các đại biểu cơ bản thống nhất phải xử lý tài sản kê khai không trung thực, không giải thích hợp lý về nguồn gốc tuy nhiên còn băn khoăn về phương án. "Chính phủ sẽ tiếp tục nghiên cứu, tiếp thu, giải trình làm rõ nhằm có phương án xử lý tài sản thu nhập phù hợp với pháp luật, đáp ứng yêu cầu đặt ra”, Tổng Thanh tra Chính phủ nói.

Về mức thuế dự thảo Luật đưa ra là 45%, nhiều đại biểu có ý kiến cần phải giải trình rõ. Ông Lê Minh Khái cho biết, theo quy định hiện hành pháp luật về thuế, mức thuế xuất cao nhất là 20%. Nếu trốn thuế, mức phạt gấp 1-3 lần tiền thuế phải nộp. Trên cơ sở đó, Chính phủ đề xuất mức thuế trung bình là 45%.

NDĐT